Хрватска тргна во најсилната офанзива против нелегалната градба во последната деценија. Владата на потпретседателот и министер за просторно планирање и градителство Бранко Бачиќ предложи пакет закони со кои дивоградбата станува кривично дело, а постапките ќе ги води Државното обвинителство (DORH). Во паралела, целата процедура за урбанистичко планирање и дозволи се преселува на дигитални платформи, со задолжителни увид-офтоп проверки на терен пред да се издаде дозвола. Целта е двојна: да не биде исплатливо да градиш без дозвола – и да нема „чекање на шалтер“.

Реформата е ставена на јавна расправа до 4 октомври и опфаќа три клучни прописи: нов Закон за просторно уредување, нов Закон за градење и нов Закон за енергетска ефикасност во зградите. Министерството најавува дека ќе ги протурка до крајот на 2025 година. Во пакетот влегува и воведување на BIM-моделите (паметен 3D модел за проектирање, изградба и одржување) – со одложена примена поради адаптација на системот „е-Дозвола“

Кривично, не прекршочно: што точно се менува

Денес, кривичен прогон за нелегална градба е можен главно во строго заштитени подрачја (национални паркови, поморско добро). Со најавените измени, секоја градба без дозвола – без оглед на локацијата – ќе се третира како кривично дело. Случаите од управни и прекршочни линии се префрлаат кон DORH, со спектар санкции што вклучува и затворски казни. „Целта е бесправната градба да биде кривично дело секаде, а постапките да ги води обвинителството“, појасни Бачиќ.

Ваквиот чекор оди во рамка со новата Директива на ЕУ за кривично право за заштита на животната средина (EU 2024/1203), која ги проширува делата против животната средина и мора да се транспонира во националните законодавства до 21 мај 2026 година.

Дозволи „онлајн“, но со задолжителен увид на лице место

Највидливата промена за граѓаните и инвеститорите ќе биде начинот на издавање дозволи. Главниот проект и барањето за градежна дозвола ќе одат електронски преку „е-Дозвола“, а проектантот – не инвеститорот – централизирано ќе ги собира условите и согласностите од надлежните тела. Пред издавање на секоја дозвола, службено лице задолжително излегува на парцела за увид; ако се затекнат темели „на црно“, тоа се евидентира и автоматски се покренува постапка. Во пракса, ова треба да ги скрати рочиштата и да ја подигне правната сигурност во раните фази на проектот.

Во јавната расправа Министерството дополнително појасни дека со новиот Закон за градење се воведува и обврска пред употребна дозвола да се поднесе план за одржување на зградата. Истовремено, BIM-моделите ќе се воведуваат по фази (предвидени рокови по 2031 и 2035 година), што бара надградба на „е-Дозвола“ и приспособување на секторот.

Просторните планови стануваат дигитални и унифицирани

Во урбанизмот, реформата носи „е-Планови“ – единствена платформа преку која сите просторни планови ќе се прават дигитално, со унифицирани правила на ниво на целата држава. Воведуваат и задолжителни стручни подлоги пред планирање, поголеми овластувања за општините и „урбана комасација“ (спојување и прераспределба на мали парцели во правилни градежни честички). За приморјето, Министерството најавува појасни ограничувања и забранети зафати во појаси до морето, за да се заштити поморското добро

Темата што најмногу предизвикува реакции – „апартманизацијата“ на Јадранот – се адресира на повеќе фронтови. Локални медиуми известуваат дека со новото законско решение се предвидува забрана на етажирање во туристички зони (за да се спречи „сечење“ хотелски или туристички комплекси во десетици посебни апартмани), додека паралелно туристичкото законодавство веќе воведува алатки за редуцирање на хипер-растот на приватниот сместувачки капацитет.