Русија се бори со недостиг на гориво и зголемување на цените по низата украински напади врз нејзините рафинерии за нафта.

За да ги заштити залихите во Русија, каде што се пријавени долги редици на бензинските пумпи во некои региони, Москва го забрани или ограничи извозот на бензин и дизел.

Овој потег предизвика недостиг на гориво и зголемување на цените во некои од поранешните советски републики во Централна Азија, кои се многу зависни од руската енергија.

Таџикистан е најтешко погоден

Таџикистан, кој увезува речиси целото гориво – главно од Русија – е меѓу најтешко погодените.

Стратешки партнер и близок сојузник на Москва, Таџикистан сè уште добива руско гориво според билатералните договори за увоз.

Но, цените во најсиромашната земја во Централна Азија нагло се зголемија откако Русија за прв пат воведе ограничувања за извоз на енергенси ова лето. Литар обичен бензин моментално чини до 1,30 долари во Таџикистан, што е највисока цена во регионот.

Неизвесноста околу извозот на Русија го принуди Таџикистан да го диверзифицира својот модел на потрошувачка на енергија. Многу такси и возила за јавен превоз во Душанбе се префрлија на течен природен гас или електрична енергија, оддалечувајќи се од бензинот.

Сепак, Душанбе вели дека неговиот годишен увоз на бензин од Русија ќе достигне 500.000 тони до крајот на годината, што е значително зголемување од 451.000 тони во 2024 година.

Погоден е и Киргистан

Киргистан увезува повеќе од 90 проценти од бензинот и дизелот што ги троши од Русија.

Како членка на Евроазиската економска унија предводена од Москва, Киргистан е заштитен од забраната за извоз од Русија.

Сепак, Киргистан се соочува со зголемување на цените, доцнење во снабдувањето и привремен недостиг на гориво од летото.

Експертите велат дека Киргистан е ранлив поради неговата речиси целосна зависност од рускиот увоз. Земјата, како и Таџикистан, има енергетски резерви, но нема можност за рафинирање на нафта.

„Постојат малку реални алтернативи на руските резерви на краток рок“, изјави економистката Нургул Акимова за киргистанскиот сервис на Радио Слободна Европа.

„Сите овие алтернативи ќе бараат значителни инвестиции во инфраструктура и ќе бидат поскапи од сегашните руски резерви“.

Узбекистан се свртува кон други добавувачи

Узбекистан сè уште увезува руски бензин и дизел како дел од договорите со руски компании, посредувани од владата.

Но, претпазлива поради прекумерната зависност од Русија, најнаселената земја во Централна Азија го зголеми увозот на гориво од Казахстан и Туркменистан – двата најголеми извозници во Централна Азија.

Узбекистан има големи резерви на нафта, но нема инфраструктура за зголемување на производството. Во 2024 година, неговото производство беше само околу 63.000 барели дневно.

Ташкент планира да го зголеми производството на нафта со надградба на својата застарена енергетска инфраструктура и привлекување странски инвестиции.

Казахстан во голема мера самоодржлив

За разлика од многу од неговите соседи, Казахстан е во голема мера самоодржлив во енергијата. Земјата има големи резерви на енергија и поседува технологија за рафинирање на својата нафта.

Казахстан произведува околу 14 милиони тони нафтени производи годишно – најмногу во Централна Азија – и увезува уште 1,2 милиони тони од Русија секоја година.

Но, земјата сè уште е погодена од прекини во мрежата за рафинирање на Русија.

Во мај, Астана воведе шестмесечна забрана за извоз на нафтени производи и се справи со прекуграничниот шверц на гориво.

Овој потег има за цел да спречи недостиг во Казахстан. Ограничувањата треба да истечат во ноември.

Казахстанската влада изјави дека планира да го зголеми извозот на гориво во земјите од Централна Азија, како и во Кина и Индија до 2040 година.

Туркменистан останува во голема мера изолиран

Огромните резерви на нафта и гас на Туркменистан, како и строгата контрола на владата врз производството, го одржаа домашниот пазар на земјата релативно стабилен.

Субвенционираните домашни цени значат дека туркменските потрошувачи се во голема мера заштитени од надворешни нарушувања.

„Туркменистан е единствената земја во регионот што има вишок од сите видови енергетски ресурси“, изјави економистот Марат Мусуралиев за киргистанскиот сервис.

На 3 октомври, земјата изјави дека ги надминала своите цели за производство на бензин и дизел во текот на првите девет месеци од 2025 година, тврдење што РСЕ не можеше независно да го потврди.

Туркменистан произведува околу 275.000 барели сурова нафта и течни горива дневно.

Како и соседниот Казахстан, Туркменистан има корист од промената на енергетскиот пејзаж – извезувајќи повеќе нафтени производи на пазарите во регионот.

Медиумските извештаи сугерираат дека Ашхабат го зголемува извозот во соседните Узбекистан и Авганистан.