Пораката „Партнерство за иднина“ на билбордите со испреплетени српски и руски знамиња е потсетник за присуството на Русија во Нафтената индустрија на Србија (НИС).

Се чини дека Русите не се откажуваат од тоа партнерство, додека компанијата се најде под американски санкциитокму поради нејзиното мнозинско руско сопствеништво.

Претседателот на Србија, Александар Вучиќ, неодамна изјави дека не им е грижа само за парите, туку и за својата позиција.

Ивана Страднер од невладината Фондација за одбрана на демократијата од Вашингтон за РСЕ оценува дека НИС е „центар на гравитација на Русија на Балканот, што ѝ овозможува на Москва да го контролира регионот“.

На прашањето што би изгубила Русија со губењето на НИС, таа вели дека НИС е многу повеќе од нафтата.

„Тоа е мека моќ што Русија ја користи за да ја зајакне својата геополитичка позиција“, вели Страднер.

Додека Русија се најде изолирана од западните земји поради руската инвазија на Украина,Србија, заедно со Белорусија, е единствената европска земја што не воведе санкции врз Москва.

САД воведоа санкции врз НИС за да ја спречат Русија да ги користи приходите од енергија за војната во Украина.

Србија сè уште не сака да донесува одлуки спротивни на руските интереси, оставајќи ја Русија да најде купувач за НИС или да го продаде својот дел на српската страна.

Руските сопственици имаат 56,15 проценти од сопственоста во НИС, од кои 44,85 проценти му припаѓаат на државниот Гаспромнефт.

Гаспромнефт е задолжен за операциите со сурова нафта и е ќерка компанија на Гаспром, кој е производител и извозник на природен гас.

НИС е единствената компанија во Србија што се занимава со истражување, производство и преработка на нафта, како и со производство на природен гас.

Видливост и преку спонзорства

Марко Савковиќ од невладиниот Центар за меѓународни и безбедносни прашања (ISAC) во Белград за РСЕ изјави дека купувањето на НИС била последната голема инвестиција на Русија во Србија.

„Поради природата на управувањето со ресурсите во Русија, тоа неизбежно цело време било поврзано со Руската Федерација, политиката на Русија, па дури и нејзините политички лидери“, вели Савковиќ.

Во 2008 година, државата продаде 51 процент од акциите во таа компанија на руската државна компанија Гаспромнефт по цена од 400 милиони евра, преку директна зделка, без тендер.

Савковиќ, исто така, наведува дека Гаспромнефт во последните години со значителен успех управувал со НИС и го довел до ниво што сигурно ја прави компанијата еден од регионалните лидери.

Руското присуство во националната нафтена компанија, како што се сеќава тој, било силно и преку спонзорства.

Така, логото на Гаспромнефт,кој има најголем удел во имотот на НИС, е на дресовите на фудбалерите на Црвена звезда, а логото на НИС го носат кошаркарите на Партизан.

Дел од промоцијата беа и билборди кои беа поставени со логото на Гаспромнефт и НИС и споменатата порака за „партнерство за иднина“.

Со текот на годините, Гаспромнефт поддржуваше музички и филмски фестивали, а го финансираше и создавањето на внатрешниот мозаик на храмот „Свети Сава“ во Белград.

Како што еднаш рече патријархот Иринеј, договорот за финансирање на тие работи беше договорен за време на посетата на претседателот на Русија Владимир Путин на Србија во јануари 2019 година, кога тој го посети и храмот „Свети Сава“.

Во тоа време, десетици илјади луѓе го пречекаа рускиот претседател пред храмот, организирано од властите.

Ивана Страднер оценува дека Москва со години го користи Газпром како „амбасадор“ на многу социјални, културни и спортски активности.

„За да се етаблира како сигурен партнер на Србија и да спроведува пропаганда за „српско-руското братство“, додаде таа.

Според финансискиот извештај на НИС, таа компанија имала повеќе од 18 милијарди динари (153,8 милиони евра) нето добивка во 2024 година, што е помалку во споредба со претходната година кога регистрираше 41 милијарда динари (350,4 милиони евра).

Што велат официјалните лица?

Рафинеријата за нафта на НИС во Панчево, во близина на Белград, веќе ги прекина операциите поради недостиг на сурова нафта за преработка.

Властите во Србија велат дека ако Русите не го решат проблемот до 15 јануари, ќе ги земат работите во свои раце.

Во меѓувреме, српскиот претседател Александар Вучиќизјави дека Русите сакаат да останат таму и дека тоа е политичко прашање.

„Мора да ги разберете Русите, тие сакаат да останат сопственици на НИС од политички причини“, рече тој на 11 декември на ТВ Прва.

Руската амбасада во Белград не ги коментираше овие тврдења на претседателот на Србија, ниту пак проценката на аналитичарот дека Москва врши политичко влијание во Србија преку НИС.

Неодамна, претседателот на Русија, Владимир Путин,изјави дека Русија „има идеи“ за тоа како и во која насока би можело да се реши прашањето за НИС, но не даде повеќе детали за тоа.

На 19 декември, на годишната конференција, тој рече дека дијалогот за ова со Србија е во тек.

Во исто време, тој рече дека претпоставува дека „пријателското раководство на Србија ќе ги исполни своите обврски“.

„Во спротивно, се поставува прашањето: како можеме да инвестираме пари во економијата на земјата и каде се безбедносните гаранции, ако дури и меѓувладините договори не функционираат“, рече Путин.

До што води енергетската зависност?

Ивана Страднер од Фондацијата за одбрана на демократиите со седиште во Вашингтон забележува дека Путин испратил јасна порака до НИС.

„И Москва нема лесно да се откаже од својата главна предност на Балканот“, смета таа.

Досега, Србија ја оправдуваше својата одлука да не воведува санкции врз Русија главно со нејзината енергетска зависност од таа земја.

Марко Савковиќ оценува дека за Русија е важно Србија да остане на таа позиција и дека односот што е воспоставен одамна нема да биде нарушен или доведен во прашање.

„Сите овие години, НИС беше гаранција дека Србија нема да преземе никакви мерки против Русија“, додаде тој.

Иако е кандидат за членство во Европската Унија, Србија продолжи да одржува блиски врски и соработка со Русија, која не беше прекината дури ни по руската инвазија на Украина во февруари 2022 година.

Савковиќ наведува дека позицијата што ја има Русија во националната нафтена компанија на Србија значи дека „можете да влијаете на економската состојба, а индиректно и на политичката ситуација во земјата, со вашите постапки“.

„Инфраструктурата со која располага НИС е дел од критичната инфраструктура на Србија. Затоа, таа е важна за националната безбедност на Србија“, додава Савковиќ.

Дополнително, и покрај тоа што презеде чекори кон диверзификација на снабдувањето со гас, Србија сè уште е доминантно зависна од Русија за овој извор на енергија.

„Имате ситуација каде што една земја има одлучувачко влијание врз вашето снабдување со енергија. Ова е позиција што не може да биде лесна за ниту една земја, па оттука и големиот напор вложен во диверзификација“, вели Савковиќ.

Како што изјави претседателот Александар Вучиќ на 23 декември, Србија доби продолжување на договорот за снабдување со гас со Русија до 31 март 2026 година.

Долгорочниот договор истече во мај, а досега не е склучен нов долгорочен договор. Сегашниот краткорочен договор истекува на крајот од годината.

Ивана Страднер забележува дека Путин има долга историја на користење на гасот како „оружје“ за манипулација и уцена.

„Путин се обиде да ја продлабочи зависноста на Европа од рускиот гас, овековечувајќи го митот за евтинруски гас“, додаде таа.

Што би значело напуштањето на НИС за руското влијание?

Марко Савковиќ проценува дека дури и ако руската сопственост исчезне од сите можни компании на Балканот, голем број луѓе сè уште би гледале на Русија со симпатии.

Тој наведува дека причините за ова се сложени и бројни.

„Постојат културни причини, идеолошка блискост, политички афинитети, личноста на Путин што импресионира многу луѓе, па сè до религиозни врски што често се истакнуваат, но не мислам дека се толку важни“, додаде тој.

Во претходните месеци, САД постојано го одложуваа спроведувањето на санкциите, додека НИС и Владата на Србија изјавуваа дека бараат решение.

Според РТС, Американската канцеларија за контрола на странски средства (OFAC) издала лиценца на НИС на 24 декември, со која се продолжува можноста за преговори за продажба на рускиот удел до 24 март 2026 година, но не и за бизнисот на НИС.

Еден ден претходно, Вучиќ изјави дека постојат информации дека претставници на „Газпромнефт“ преговараат за продажба на НИС на унгарската компанија МОЛ.

Сепак, прашањето е дали американската администрација ќе дозволи парите од продажбата да бидат префрлени во Русија, како и дали Москва ќе се согласи да ги депонира парите?

„Кој ги контролира гасот и нафтата, го контролира регионот. Америка многу добро разбира дека без „Газпром“, моќта на Русија драстично ќе се намали“, забележува Страднер.

Мировните преговори што би ја завршиле војната во Украина, во која се вклучени САД, Русија, Европската Унија и Украина, досега не дадоа резултати.

Властите во Србија велат дека национализацијата на НИС не е опција бидејќи, како што изјавија официјалните лица, тие нема да го запленат имотот на други луѓе.

Во неколку наврати, тие рекоа дека Србија ќе плати за рускиот дел од сопственоста доколку треба, бидејќи НИС мора да продолжи да работи.

Во групацијата НИС има повеќе од 13000 вработени, а компанијата има над 320 пумпи во Србија.