Администрацијата на американскиот претседател Доналд Трамп продолжува со својата исклучително интересна и необична мешавина од економски протекционизам и изразена отвореност кон поризични инвестиции. Илустративен пример за тоа е политиката кон криптовалутите

Неодамна се случи клучен пресврт. Најавено е дека инвестициите во криптовалути и алтернативни средства – како што се фондови за ризичен капитал (приватен капитал) и недвижности – ќе бидат дозволени во рамките на најпопуларната форма на пензиско штедење во Соединетите Американски Држави, која обично се нарекува 401(к). Ова е план за пензиско штедење во кој вработените издвојуваат дел од својата бруто-плата пред оданочување во пазарно ориентирани инвестициски фондови, а нивните работодавци обично плаќаат еднаков износ (споредување). За разлика од класичното пензиско осигурување или модерните европски пензиски системи со повеќе инвестициски столбови, 401(к) е целосно зависен од финансискиот пазар.
Во Европа, на пример во Хрватска, доминираат побезбедни, построго регулирани системи. Во исто време, историјата нè предупредува за потенцијалната деструктивност на шпекулативниот капитал. Азиската валутна криза од 1997 до 1998 година покажа дека целосно слободниот тек на финансиски капитал, без никаква значајна регулатива, може да уништи цели економии. Ако го земеме предвид влегувањето на криптовалутите во пензискиот систем, улогата на приватниот, поризичен капитал и улогата на волатилноста на валутите, лесно можеме да заклучиме дека се соочуваме со потенцијално исклучителен период, кој носи со себе предизвици за кои треба да се дискутира.

На што се должи промената?

Американските пензиски фондови долго време беа конзервативни во своите инвестициски стратегии, фокусирајќи се на безбедни акции на големи компании, кои даваат предвидливи дивиденди (сини чипови), државни обврзници и инвестиции во мешани инвестициски фондови. Администрацијата на Трамп сака да го ревитализира пазарот на пензиски фондови и да го приближи тргувањето со ризичен капитал до обичните граѓани, вклучително и инвестирањето во криптовалути, што значи дека осигурениците наскоро ќе можат да чуваат криптовалути во своите пензиски портфолија.
Оваа промена ќе им овозможи на малите инвеститори повисоки приноси, ќе ја диверзифицира инвестициската структура и ќе овозможи (дополнителен) раст за големите инвестициски фондови. Приватниот капитал, како и криптовалутите како што се биткоинот и етереумот, ќе се третираат како стандардни средства, што ќе придонесе за нивната видливост и прифаќање во општеството. Сепак, воведувањето приватен капитал, исто така, носи недостиг од транспарентност и високи надоместоци. Криптовалутите сепак дополнително воведуваат екстремна нестабилност и недостиг од јасни и регулаторни гаранции.

Што е приватен капитал?

Приватниот капитал, често познат како ризичен капитал, вклучува инвестиции во хартии од вредност што не се котирани на берзите. Од ваквите хартии од вредност може да се очекува да донесат повисоки, дури и многу високи приноси од инвестициите, но ликвидноста на таквите хартии од вредност е ограничена, цените се предмет на субјективни процени и тие се оптоварени со високи дополнителни надоместоци, кои не се достапни во традиционалните трансакции на берзата. Типично, привилегирани (екстремно богати) индивидуални инвеститори и инвестициски фондови имаат пристап до вакви инвестиции.
Интеграцијата во 401(к) е пресвртница: парите на осигурениците ќе влезат во фондови за ризичен капитал и хеџ-фондови како што се „Блекрок“, „Вангард“ и „Фиделити“ и на тој начин ќе се создадат финансиски деривати или сложени финансиски инструменти и производи. Сепак, тоа доаѓа со ниска предвидливост и намалена ликвидност.

Европски пензионери

Пензиските системи во Европската Унија се потпираат на сигурност. Водечката е тристепената структура, која хрватските осигуреници ја познаваат со години. Првиот, државен столб, издвојува 15 проценти од бруто-платата и ја користи за намирување на тековните обврски кон тековните пензионери (иако во случајот на Хрватска ова не е доволно поради неповолната демографска структура, па затоа разликата мора да се компензира директно од буџетот). Вториот столб е задолжителен, но приватен и пазарно дефиниран, и вклучува пет проценти од распределбата на бруто-платата, но најчесто со конзервативни инвестициски стратегии, со држење државни обврзници во преден план. Третиот столб е доброволен и вклучува државни стимулации за инвестиции, но е исто така строго регулиран. Затоа, во Европската Унија нема место за приватен ризичен капитал или криптовалути меѓу пензионерите. Инвестициите се строго определени од конзервативни правила, општа регулација на работењето на пазарот на капитал, како и високи барања за одржување минимална ликвидност.
Хрватските задолжителни пензиски фондови инвестираа во акции и обврзници на избалансиран начин минатата година, при што хартиите од вредност на најголемите домашни компании од индустријата, бродарството и туризмот беа водечки. Иако уделот на инвестициите во поризични извори се зголемува со текот на времето (во зависност од категоријата на фондот А, Б или В, при што категоријата А е најризична и најсоодветна за најмладите осигуреници, оние што ќе уплаќаат долго време), строгата домашна и европска законска рамка спречува „екскурзии“ во премногу ризични инвестиции.
Спротивно на тоа, легализацијата на криптовалутите и приватниот капитал во американските пензиски фондови 401(к) претставува структурна промена од безбеден кон модел со висок ризик и крајна либерализација на пазарот на капитал.

Нестабилност на девизниот курс

За време на азиската валутна криза од 1997 до 1998 година, локалните валути како што се тајландскиот бахт и малезискиот рингит беа врзани за американскиот долар. Шпекулативните напади од страна на хеџ-фондовите, вклучително и оние поврзани со големиот инвеститор и контроверзен филантроп Џорџ Сорос, предизвикаа бран паника кај инвеститорите. Малезиската валута изгуби околу 50 проценти од својата вредност, бруто-домашниот производ падна за околу шест проценти, банките почнаа да пропаѓаат, а државата мораше остро да интервенира и да воведе строга контрола на капиталот. Денес, Камбоџа, најсиромашната членка на АСЕАН, е високодоларизирана економија, со двојни цени во поголемите продавници и туристичките дестинации, што ја прави потенцијално повторно ранлива.
Вреди да се напомене дека фиксните девизни курсеви ги прават економиите ранливи, а нерегулираниот финансиски капитал може да има силни негативни ефекти врз банкарскиот систем и економијата како целина. Во такви ситуации, интервенцијата на владата, за жал, станува неопходна, а „заразата на лош капитал“ лесно се шири понатаму, како што беше низ Азија кон крајот на 1990-тите, што доведе до забавување на глобалниот економски раст.
Криптовалутите функционираат како систем за девизен курс без национални граници – само што се многу понестабилни и без механизми за стабилизација – а падот на клучните криптовалути би можел да влијае на финансиските пазари и на целата економија со месеци.

Увоз на валутен ризик

Овозможувањето на криптовалути во инвестициските стратегии за пензиските фондови 401(к) воведува ранливости и изложености слични на оние во Азија во 1997 година. Ако биткоинот падне за 40 проценти за еден ден, пензиските портфолија ќе се урнат, а тие загуби ќе ги сносат осигурениците, пензиските фондови и – веројатно – даночните обврзници.
Институционалните фактори се важни: големите инвестициски куќи заработуваат од провизии, но лошите перформанси на портфолиото можат да ги префрлат трошоците на државата, на пример преку спасување на банките или зголемен товар за обезбедување социјален мир преку нови социјални трансфери од буџетот.

Помеѓу иновациите и претпазливоста…

За да функционира таа иновација без потенцијално да го урне системот, потребно е да се ограничи учеството на криптовалутите, или ризичниот капитал, во структурата на пензиските фондови на максимум од два до пет проценти. Исто така, потребно е да се обезбедат ликвидни резерви, така што во случај на големи пазарни шокови, осигурениците ќе можат да ги имаат своите инвестиции на дофат на рака. Покрај тоа, потребни се редовни процени на ризикот, заедно со стрес-тестови во инвестициските фондови. Покрај тоа, треба да се зајакне транспарентноста на приватните фондови и криптофондовите, а треба да се спроведуваат кампањи за издигање на свеста и едукација кај граѓаните за природата на криптовалутите.

Вишеслав Раос

Авторот е политиколог и вонреден професор на Факултетот за политички науки во Загреб

 

Извор: Нова Македонија