Ревизија на ДЗР за НОМАГАС за работењето во 2024 година отвори едно прашање што одамна тлее во енергетската политика: како е можно магистрални гасоводи изградени со години да останат надвор од функција. Државниот завод за ревизија изрази неповолно мислење и за реалноста на финансиските извештаи и за усогласеноста со регулативата, а во фокусот ги стави токму инвестициите што „стојат“ без да произведат јавен ефект.

Според наодите, најголемиот дел од инвестициите во тек се поврзани со изградбата на магистралните делници ЛОТ 1 (61 км Клечовци–БС5), ЛОТ 1 (36 км БС5–Неготино со ГМРС Штип и ГМРС Неготино), ЛОТ 2 (92 км Неготино/Кавадарци–Битола) и ЛОТ 5 (78 км Скопје–Тетово–Гостивар). Иако се целосно изградени во периодот 2016–2024, тие сè уште не се ставени во употреба, што во јавноста се пресметува како „над 143 милиони евра“ инвестиција која не испорачува услуга.

Ревизорите како клучни причини ги нотираат нерешените имотно-правни односи при експропријација, но и административните пролонгирања што произлегуваат од одобрувањето измени во тек на градба. Во ревизорскиот извештај се посочува и дека не се обезбедени одобренија за употреба, а потоа и имотни листови, со што инфраструктурата формално не може да премине од „изградена“ во „оперативна“. Дополнителен проблем е што за дел од трасите (ЛОТ 2 и ЛОТ 5) не било извршено ниту прибележување и предбележување во катастарот на инфраструктурни објекти од надлежната институција, што ја прави состојбата уште посложена и за идното управување со мрежата.

Паралелно, НОМАГАС има и „втора линија“ нерешени прашања: придружни објекти што се неопходни за функционалноста на системот (блок-станици, мерно-регулациони станици, чистачки станици). За нив, според ДЗР, не постојат имотни листови и се водат постапки за легализација пред Министерството за транспорт и/или општините, вкупно 78 постапки, без решенија до моментот на ревизијата. Забелешката е особено остра затоа што дел од тие објекти потекнуваат од период 1995–2000 и, иако постоела уредна документација, никогаш не биле запишани во јавните евиденции.

Во извештајот се исцртува поширока слика на „закочена“ гасификација: во делот на системот, ревизорите нотираат дека остануваат отворени прашања за развојот на дистрибутивниот сегмент и за стратешкото планирање, што директно ја намалува веројатноста изградените магистрали брзо да добијат реална економска и јавна функција.

Ревизијата упатува и на финансиски ризици што ја следат оваа нефункционалност. Меѓу нив се наведуваат трошоци за провизии поради неповлечени средства од кредит, како и низа слабости во интерните одлуки и управувањето со средства, што, според ДЗР, може неповолно да влијае врз ликвидноста на друштвото и врз динамиката на развој на гасниот систем.

Контекстот дополнително се заострува со фактот дека ДЗР следел и реализација на препораки од претходни ревизии: од вкупно 28 препораки дадени во ревизија на тема гасификација, дел се реализирани, дел не, а значаен дел останале „во тек“. Тоа, во пракса, значи дека институционалните тесни грла не се изолиран инцидент, туку повторувачки образец.

По измените на Законот за градење во април 2025 година, постапките за добивање одобренија за употреба за линиска инфраструктура се олеснети со рокови и предуслови што треба да ја забрзаат легалната финализација. НОМАГАС, според извештаите, веќе презел чекори со рамковна спогодба за геодетски услуги и елаборати, но останува клучното прашање кога административната „хартија“ ќе ја стигне изградената инфраструктура и дали државата ќе успее да ја претвори оваа инвестиција во реален енергетски капацитет.