Големата глобална битка за минерали за напојување на зелената транзиција е во полн ек. Ретките земјени елементи, литиум, кобалт, никел, големите економии жестоко се натпреваруваат за суровините кои се клучни за нивната индустриска трансформација, пишува колумнистот на „Financial Times“, Алан Бити.

Имајќи предвид дека многу од нив се ископани во земјите во развој, кобалт во Демократска Република Конго, никел во Индонезија, не е изненадувачки да се слушне ехо од трката за суровини (зачини, памук, гума, слонова коска) што го поттикна европскиот империјализам во претходните векови, пишува аналитичарот. Жално е што земјите како што се Малезија и Бразил, ЕУ веќе ја нарекоа неоколонијалистичка поради користењето на трговската политика за да ги наметне своите ставови за тоа како тие управуваат со нивните шуми.

Можеби разумно, некои во ЕУ се обидуваат да газат лесно за да ги обезбедат минералите. Неодамна објавениот Закон на ЕК за критични суровини зборува за сојузи и соработка со производителите. И неодамнешниот трговски договор со Чиле покажува дека Брисел малку ја менува својата тактика за да се претстави како развоен партнер наместо неоколонијален играч во суровини.

При набавка на суровини, европските производители велат дека се соочуваат со два типа на конкуренти со нефер предности. Еден од нив се преработувачите и производителите на минерали во земјата на потекло, на кои владата или државната рударска компанија го пренасочува производството по пониски цени отколку што ги продаваат на светскиот пазар. Пример од другиот вид е Кина, која нуди субвенционирана инфраструктура и други бесплатни работи во замена за привилегиран пристап до суровини.

Европа ја нема способноста на Кина да дава субвенции, секако не на ниво на ЕУ. Овие денови, Брисел е вооружен главно со комерцијално законодавство, кое е побавно и помалку ефективно од европските колонијални вооружени сили распоредени во претходните векови.

Овој закон има потешкотии да обезбеди отворена трговија со суровини. Постојат неколку ограничувања на Светската трговска организација (СТО) за извозни даноци или контрола на цените. Фрустрирана од нејзините неуспешни обиди да додаде такви закони во општите правила на СТО, ЕУ се обиде да ги примени на сите договори што може. Како услов за богатиот со минерали Казахстан да се приклучи на СТО во 2015-та година, на пример, Брисел инсистираше на правила што ги спречуваат казахстанските државни претпријатија да користат диференцијални цени за евтино снабдување на локалната индустрија.

ЕУ додаде слични одредби на своите преференцијални трговски договори. Последната таква земја е Чиле, чиј билатерален договор со ЕУ од 2002-ра година беше ажуриран минатиот декември. Вториот по големина светски производител на литиум, кој се користи во автомобилски батерии и други зелени технологии, Чиле исполнува повеќе од 80 отсто од вкупната побарувачка на метал во ЕУ.

Чиле има релативно либерална економија, но владината контрола над минералните ресурси е политички многу чувствителна. Социјалистичкиот претседател Салвадор Аљенде ги национализираше странските компании за ископ на бакар во 1971-ва година, антагонизирајќи ги САД, кои го поддржаа воениот удар што го собори две години подоцна. Чиле, исто така, долго време сака домашна индустрија со додадена вредност за преработка и користење на литиум.

Габриел Борич, левичарскиот претседател кој ја презеде власта во Чиле минатиот март, е претпазлив од обвинувањата од неговите поддржувачи дека му помага на неоколонијализмот – тој предложи државна компанија да го води производството на литиум. Но, неговата администрација сигурно мора да внимава на балансирање на националната автономија со потребата за инвестиции и експертиза од странски компании.

Во соседна Боливија, која ги има најголемите наоѓалишта на литиум во светот, државното производство помина многу лошо. Самиот Чиле не успеа да инвестира доволно за целосно да го искористи глобалниот бум на побарувачката и цените на литиум и изгуби удел на пазарот во Австралија и Кина во изминатата деценија.

Во разговорите за ажурирање на билатералниот договор, преговарачите од Европската комисија првично не направија отстапки за локалните грижи и го применија стандардниот тврд пристап. Тие инсистираа да нема разлика во цената меѓу извозната и домашната продажба и еднаков третман на сите извозни клиенти. Тие посочија дека привлечноста за поголем пристап до пазарот на ЕУ како целина ќе го убеди Чиле да се согласи. Но, кога Чиле се повлече, тврдејќи да задржи малку евтин литиум за домашна употреба, земјата имаше поддршка од некои земји од ЕУ и членови на Европскиот парламент. Министрите и европратениците тврдат дека Европа треба да им понуди на извозниците на минерали помалку присилна и повеќе сочувствителна понуда да се натпреваруваат со Кина.

На крајот, Чиле и неговите сојузници во ЕУ постигнаа умерен успех. Ревидираниот договор овозможува дел од литиумот да се продава поевтино на домашната индустрија врз основа на неодамнешните ниски стихии постигнати со извозните цени. Тоа не е голема дупка, но секако е омекнување на идеологијата на ЕК. Кога германскиот канцелар Олаф Шолц го посети Чиле во јануари, тој излезе со наратив заснован на партнерство. Шолц предложи германска инвестиција во производството и развојот на чилеанскиот литиум, наместо да зборува само како извозен клиент.

Овој малку понијансиран пристап не гарантира изградба на чилеански синџир на вредности, ниту ќе и обезбеди на Европа потребните минерали. Ова е само мала отстапка, а Чиле сѐ уште има проблеми со инвестициите и индустрискиот капацитет. Но, тоа секако покажува дека ЕУ почнува да учи посуптилен и поразумен пристап кон снабдувањето со критични минерали отколку да ризикува обвинувања за колонијална ароганција со барање суровини без да дава доволно за возврат.