Кога економски се анализира самиот север на европскиот континент, се среќаваат земји со висок степен на економски развој, висококвалификувана работна сила и највисоки еколошки стандарди во светот.

Од друга страна, моментално е регион кој доживува нова експанзија на рударството и сродните индустрии. Иако за многумина е тешко да се поврзе дека оваа гранка на економијата е популарна во регионите кои одамна оствариле висок приход по глава на жител, сегашните европски економски трендови го покажуваат спротивното. Финска, како една од најбогатите земји во светот во однос на БДП по глава на жител, е прилично решена да биде важен, ако не и неизбежен играч на рударскиот пазар на Европската унија. Не е нов тренд, туку производ на долгорочниот фокус на владата и приватниот сектор во Хелсинки да го направат овој сектор поиновативен и поодржлив од другите конкурентски земји.

Финска со децении систематски го развива својот рударски кластер, а нејзиниот извоз има двоцифрен процентуален удел во вкупниот извоз на оваа земја. Денес, тој кластер е силен и се состои од повеќе од десет универзитети и истражувачки организации поврзани со рударството, повеќе од 200 рударски компании и даватели на услуги со над 40 рудници и 10 топилници и фабрики за челик. Сегашниот европски индустриски недостиг на критични минерали како бакар, литиум, фосфат, никел, кобалт и други материјали би бил значително поголем доколку не беше оваа нордиска земја. Финска моментално произведува и испорачува во ЕУ, или наскоро ќе го направи тоа, со речиси сите наведени критични суровини од кои зависат технолошки најнапредните индустрии.

Во моментов таа е единствената земја-членка на Европската унија која произведува фосфат и кобалт, од кои и двата се многу малку во рамките на Европската унија. Кога зборуваме за фосфат, зборуваме за целосна апокалипса на европската понуда која им се заканува на земјоделските производители, за кои овој ресурс е важен поради вештачките ѓубрива. Освен овие два минерали, во споменатата нордиска земја се ископуваат и никел и бакар. Исто така, Финска е најголемиот производител на злато во Европа и има голема минерална индустрија, а наскоро ќе стане значаен европски снабдувач на литиумска руда.

Јужноафриканската компанија Sibanja Stillwater заедно со својот фински партнер ги доби правата за извоз на литиумска руда преку таканаречениот „Келибер проект“. Во февруари 2023 година оваа компанија доби државни дозволи за ископ и преработка на литиум. Во процедурална смисла, проектот Келибер е многу подалеку од технолошки идентичниот проект во Србија или проектот Имерис во Франција, а ископувањето и преработката на литиумска руда се очекува во Финска веќе околу 2026 година. Примарната причина за оваа поголема брзина е големото рударско искуство на финската економија и јавноста, како и зголемените потреби на европската индустрија поради проширувањето на производството на електрични возила и батерии.

Исто така, помеѓу 2011 и 2016 година, Финска спроведе извонредна програма за развој позната како Зелено рударство. Проектот беше со буџет од над 120 милиони евра, а учествуваа повеќе од 150 учесници од оваа стопанска гранка. Во моментов, владата ја финансира програмата Mining Finland, која има за цел да го поттикне извозот на финската рударска технологија и да го поттикне растот на малите и средни претпријатија во секторот. Во оваа смисла, Финска треба ефективно да стане една од најважните рударски земји во Европа, чии примери на одговорно и еколошки свесно рударство се реплицираат и во други европски земји.

Финскиот концепт за ископување критични суровини ја промовира ефикасноста на употребата на материјали, вода и енергија за да се намали влијанието врз животната средина на животниот циклус на производите базирани на минерали. Споменатиот концепт овозможува искористување на сите корисни минерали и го минимизира рударскиот отпад за да се задоволат високите фински еколошки стандарди кои во одредени точки се повисоки од европските. Кога оваа нордиска земја се подготвуваше за своето членство во Европската унија на почетокот на 1990-тите, имаше повисоки еколошки стандарди од самата Унија, а во исто време и силен индустриски и рударски сектор.

Претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, ја иницираше подготовката на Законот за критични суровини (CRMA) во нејзиниот говор за состојбата на Унијата во септември 2022 година, велејќи дека кобалтот, литиумот, никелот и ретките  елементи од земјата наскоро ќе станат поважни од нафтата и гасот. Овој закон беше усвоен во март 2023 година, а до моментот кога овој документ стапи во сила, Финска веќе беше пред другите земји-членки на ЕУ, со развиени рудници за никел, кобалт и бакар кои го добија највисокото признание од Обединетите нации во однос на одржливоста на рударството, како и со проект за ископ на литиум кој доби еколошки дозволи.

Во оваа смисла, кога станува збор за рударството, Финска е земја која треба да ја имитираат и развиените земји и оние во процес на развој. Владите во Хелсинки ги видоа трендовите кои доаѓаат во оваа област во време кога тие не беа ниту медиумска ниту политичка тема. Тие теми се важноста на критичните минерали и нивната обработка, како и рударството кое е целосно одговорно во однос на животната средина и стандардите во оваа област кои се сè построги. Земјите како Австралија или Канада се исто така важни кога станува збор за ископување на споменатите минерали, но кога станува збор за одржливоста Финска е дефинитивно неколку чекори понапред.

Извор: Димитрије Милиќ, доктор по политички науки